Türkiye’de Öjenizm ve Halk Sağlığı: Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Toplumsal Dönüşüm
Anahtar Kelimeler:
Halk Sağlığı, Sağlık Reformları, Irk Hıfzıssıhhası, ÖjeniÖzet
Cumhuriyet’in ilk yılları, Türkiye'nin sosyal, ekonomik ve kültürel alanlarda köklü dönüşümlerin yaşandığı bir dönemdir. Bu dönüşümün merkezinde, modern bir toplum ve sağlıklı bir nesil inşa etme hedefi yer almıştır. Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte tartışılmaya başlanan sağlıkta sosyal reformlar devlet politikalarının ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Halk sağlığının iyileştirilmesi amacıyla yapılan bu reformlar, yalnızca bireysel sağlığı değil, ulusal kalkınmayı da hedefleyen bir anlayışı yansıtmıştır. Bu yüzden dönemin modernleşme politikalarının da etkisiyle öjeni (ırk sağlığı) düşüncesi Türkiye'de de kendine yer bulmuştur. Öjeni, bireylerin genetik ve biyolojik özelliklerini iyileştirerek daha sağlıklı nesiller oluşturmayı amaçlayan bir bilim dalı olarak tanımlansa da uygulama alanları ve yöntemleri tarih boyunca tartışma konusu olmuştur. Cumhuriyet’in modernleşme hareketleri çerçevesinde, Batı’daki öjeni çalışmalarından esinlenerek, halkı bilgilendirme, sağlık eğitimi ve nesil sağlığı konularında çalışmalar yapılmıştır. Özellikle öjenik düşüncenin etkileri halk sağlığı reformlarında görülmüştür. Bu süreçte sağlık kuruluşlarının oluşturulması ve kamuoyunu bilinçlendirme kampanyaları öne çıkmıştır. İngiltere, Almanya ve ABD’de gelişen öjenik hareketlerden etkilenen sağlıklı nesiller yetiştirme ideali Türkiye'de de etkisini hissettirmiştir. Ancak öjeni kavramının Batı’daki sorunlu geçmişi ve etik boyutları göz önüne alındığında, bu uygulamaların toplumsal etkilerinin eleştirel bir incelemeyi gerektirdiği görülmektedir. Cumhuriyetin ilk yıllarındaki halk sağlığı reformları, Türkiye’nin modernleşme sürecinde halk sağlığını ulus inşasının bir aracı olarak nasıl kullandığını anlamak için önemli bir tarihsel bağlam sağlar. Bu bağlamda öjeni kavramının Türkiye’de nasıl ve hangi amaçlarla uygulandığı tespit edilmeye çalışılmıştır.
Referanslar
Arşiv Belgeleri
BCA: Kurum:30-18-1-2 Yer Bilgisi: 90-33-18.
BCA: Kurum:30-18-1-2 Yer Bilgisi: 90-34-18
BCA: Kurum:30-18-1-2 Yer Bilgisi: 97-116-8
Resmî Belgeler
Resmî Gazete, 16 Temmuz 1938.
Resmî Gazete, 4 Temmuz 1938.
Resmî Gazete, 6 Mayıs 1930.
Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 07 Şubat 1980.
Süreli Yayınlar
Akşam, 02 Temmuz 1938.
Akşam, 08 Mayıs 1933.
Akşam, 19 Ekim 1938.
Akşam, 19 Mayıs 1934.
Bozkurt, Haziran 1939.
Cumhuriyet, 1 Kasım 1935.
Cumhuriyet, 19 Ekim 1938.
Cumhuriyet, 21 Nisan 1938.
Cumhuriyet, 27 Ağustos 1937.
Cumhuriyet, 30 Haziran 1938.
Cumhuriyet, 5 İkinci Teşrin 1937.
Haber, 29 Ekim 1938.
Hakimiyet-i Milliye, 07 Ekim 1933.
Hakimiyet-i Milliyet, 18 Kasım 1934.
Kurun, 01 Ocak 1938.
Kurun, 03 Temmuz 1938.
Kurun, 10 Ekim 1935.
Millet İlim-Fikir-Sanat Mecmuası, 1(2), Haziran 1942.
Millet İlim-Fikir-Sanat Mecmuası, 1(4), Ağustos 1942.
Son Posta, 18 Ekim 1938.
Tanrıdağ, 1(8) Haziran 1942.
Uyanış, 10 Ocak 1929.
Vakit, 07 Nisan 1934.
Vakit, 08 Mayıs 1933.
Vakit, 20 Mayıs 1934.
Telif ve Tetkik Eserler
AKKOYUN, Turan, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Bekârlık Vergisi Teşebbüsleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi 15, sy. 1 (Haziran 2000): 183-98.
ALEMDAROĞLU, Ayça, Öjeni Düşüncesi Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik, Cilt 4, Ed. Tanıl Bora ve Murat Gültekingil, İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.
AYTEMUR SAĞIROĞLU, Nuran, “Öjeni ve Sağlam Bedenlilik”, FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, sy. 30 (Aralık 2020): 115-33.
AYVAZ, Zühre, “Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Uygulanan Öjenik Politikaların Spora Yansıması: Beden Terbiyesi Kanunu Üzerine Bir İnceleme”, Journal of Sport Sciences Research 7/1 (Haziran 2022), 174-196.
FINDIK, Bengücan, “Öjeni Kavramına Genel Bir Bakış”, Socrates Journal of Interdisciplinary Social Studies, 22, 15–20. 2022.
GÜL, Muhittin, “Atatürk Dönemi Sağlık Politikası.”, Gazi Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi 5.1 (1988): 249-258 s.250, 253
KASAPOĞLU, Aytül, “Türkiye’de Sağlık Hizmetlerinin Dönüşümü”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, Sayı 19(2). 2016.
ÖZALTAY, Bülent, “Hakan Ertin, Sağlam ve Gürbüz Bir Nesil Yaratmak Türk Tıbbında Irk Hıfzıssıhhası Meselesi”, Toplumsal Tarih, Sayı: 171.
ÖZTÜRK, Hülya VE DEMİRSOY, Nilüfer, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Ulusallaşma Çabaları ve Sağlık Alanında Yapılan Ulusallaşma Çalışmalarının Değerlendirilmesi”, Türkiye Klinikleri J Med Ethics, 27(1):11-24, 2019.
RASİMOĞLU, Ceren ve GÜLSER, İlikan, “İki Dünya Savaşı Arası Dönemde Türkiye’de Nüfus ve Halk Sağlığı Tartışmalarının Değerlendirilmesi”. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 4, sy. 3 (Aralık 2014): 16-21.
RASİMOĞLU, İlikan ve GÜLSER, Ceren, “Erken Cumhuriyet Döneminde Sağlıklı Bireyin İnşası: Pronatalist Politikalar, Çocuk Sağlığı ve Verem”. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi 39, sy. 2 (Aralık 2019): 329-57.
TOMBAK, Fatma, “İsmet İnönü Dönemi (1939-1950) Türkiye’de Sosyal Darwinizm ve Öjenik Politika ve Uygulamaların Değerlendirilmesi”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 13(3), 1753-1786. 2024.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 Ahmet Coşkun Tekin
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
