TANZİMAT VE ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ SOSYAL YAPISI BAĞLAMINDA SPOR, SİYASET VE DEVLET İLİŞKİSİNİN İNCELENMESİ

Tuğba Metin Açer

Yazarlar

Tuğba Metin Açer Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi https://orcid.org/0000-0001-9808-3999

Anahtar Kelimeler:

Modernleşme, Türkiye, Devlet, Sosyal Yapı, spor

Özet

Spor, toplumsal ve gündelik yaşamı şekillendiren, örüntülenmiş davranış tarzları temelinde birey ve toplumun ihtiyaçlarını (sağlık, eğlence, iletişim, boş zaman etkinliği, haz vb.) sağlayan bir toplumsal kurumdur. Dolayısıyla sosyolojik açıdan bakıldığında sporun birçok toplumsal işlevi bulunmaktadır. Toplumsal yapı ve kurum ilişkileri çerçevesinde bakıldığında ise bir toplumsal kurum olarak spor üzerinde, siyaset ve devlet kurumlarının düzenleyici ve yönlendirici etkisi bulunmaktadır. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nden günümüze sporun iktidar, siyaset ve devlet ile olan ilişkisi, tarihsel sürecin en önemli dönüşümlerinden modernleşme süreci bağlamında incelenmiştir. Alan yazını yöntemiyle ikincil kaynaklar kullanılarak yapılan bu nitel çalışmada amaç, genelleme yapmak ya da bir kurama ulaşmak değil, tarihsel kaynaklar ışığında sosyolojik bir analiz yapmaktır. Talcott Parsons’ın “Toplumsal Sistemler Kuramı” çerçevesinde Türkiye’de spor kurumunun işlevsel özellikleri, “yapı” ve “işlev” kavramları çerçevesinde değerlendirilmiştir. Tarihsel süreç araştırma modeli bağlamında yapılan bu çalışma sonucunda Tanzimat Dönemi ile başlayan modernleşme sürecinde spor kurumunun sosyal yapı ve değişim süreçleri odağında iki işlevsel özelliği olduğu söylenebilir. Buna göre spor olgusunun Batı’yla entgerasyon açısından araçsal bir özellik göstererek kurumsallaştığı ve çeşitlendiği, erken Cumhuriyet döneminde ise “sporda devletçilik” ilkesi çerçevesinde ulusal kimliğe ve toplumsal bütünleşmeye katkı sağlayan bir unsur olarak ön plana çıktığı görülmektedir. Her iki dönemin ortak özelliği ise iktidar sahibi devletin toplumsal yapıyı dönüştürmede spor kurumunu işlevsel olarak ele almasıdır.

Referanslar

AKIN, Yiğit, Gürbüz ve Yavuz Evlatlar: Erken Cumhuriyet’te Beden Terbiyesi ve Spor, İletişim Yayınları, İstanbul 2014.

ARIKAN, Zeki, “Halkevlerinin Kuruluşu ve Tarihsel İşlevi”, Atatürk Yolu, (6) 23, 1999.

ATABEYOĞLU, Sporda Devlet mi Devlette Spor mu?, Türkiye Milli Olimpiyat Komitesi Yayınları, İstanbul, 2001.

ATALAY, Ayşe, “Osmanlı ve Genç Türkiye Cumhuriyeti Döneminde Sporda Batılılaşma Hareketleri”, Spor Yönetimi ve Bilgi Teknolojileri Dergisi, 2(2), 2007, ss:30-35.

BAYRAKTAR, Cengiz, “Sosyal Yapı Özelliklerinin Spora Etkisi”, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, cilt:17, sayı:1, 2003, s.s19-36.

BEDİLLİ, Kemal, “Türk Güreşinin Kültür Tarihindeki Yerinin Dünü ve Bugünü”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 2012, ss.8-9 .

ÇAĞLAR, Behçet Kemal, “Kemalistler Spor Davasına El Koymuşlardır. Yay. Haz: Suat Karaküçük”, Türk Spor Kurumu Dergisi (1936-1938) Seçilmiş Spor Makaleleri, 1992, Ankara.

ÇELİK, Veli O. ve BULGU, Nefise, “Geç Osmanlı Döneminde Batılılaşma Ekseninde Beden Eğitimi ve Spor”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 2010, ss:137-147.

DEVER, Ayhan, Spor Sosyolojsi, Siyasal Kitabevi, Ankara 2015.

DEVER, Ayhan ve İSLAM, Ahmet (2015). “Tarihsel Süreç İçerisinde Türk kültüründe Spor Algısı”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(5), 2015, 46-61.

ERDEM, Ekin,, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Modernleşme ve Milliyetçiliğin Gelişimine Futbol Üzerine Bir Bakış”, .Sosyal Bilimlerde Güncel ve Seçme Yazılar içinde, Edt. Bedriye Tunçsiper, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa 2020, ss: 113-124.

ERKAL, Mustafa; GÜVEN, Özbay; AYAN, Dursun, Sosyolojik Açıdan Spor, Der Yayınları, İstanbul 1998.

ESGİN, Ali, Anthony Giddens Sosyolojisi, Anı Yayıncılık, Ankara 2008.

FİŞEK, Kurthan, Devlet Politikası ve Toplumsal Yapıyla İlişkileri Açısından Türkiye’de ve Dünya’da Spor Yönetimi, Bağırgan Yayınevi, Ankara 1998.

GÖLBAŞI, Haydar, “Osmanlı Devleti’nde Spor Tekkeleri” Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (15), 2018, ss: 41-53.

GÜVEN, Özbay, “Geleneksel Okçuluk ve Güreş Sporunda Ahiliğin Etkileri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, sayı:27, 2003, ss 157-188.

HİÇYILMAZ, Ergun, Türk Spor Tarihi, Demet Ofset, İstanbul 1974.

HÜLÜR, Himmet ve AKÇA, Gürsoy, “İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Toplum ve Ekonominin Dönüşümü”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 17, 2005, ss: 311-341

İMAMOĞLU, Osman; TAŞMEKTEPLİGİL Yalçın M.; TÜRKMEN Mehmet, “Türk Kültüründe Spor”. Ondokuz Mayis University Journal of Education Faculty, 10(1), 1997, ss.145-150.

KAHRAMAN, Atıf, Osmanlı Devleti’nde Spor, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1995.

KILIÇ, Metin, “Tek Partili Dönemde Türkiye’de Modern Sporun Teşekkülü”, Tarih Okulu, sayı:14, 2013, ss: 27-53.

KUNTER, Halim Baki; Türk Vakıflarının Milliyetçilik Cephesi, Vakıflar Dergisi, TTK, Ankara 1956.

MARSHALL, Gordon, Sosyoloji Sözlüğü, (çev. Osman Akınhay, Derya Kömürcü), Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara 1999, s.804.

ÖZTÜRK, Füsun, Toplumsal Boyutlarıyla Spor, Bağırgan Yayınevi, Ankara 1998.

POLOMA, Margaret M., Çağdaş Sosyoloji Kuramları, Çev. H. Erbaş, Gündoğan Yayınları, Ankara 1993.

RİTZER, George, Sosyoloji Kuramları, (Çev. H. Hülür), De-Ki Yayınları, Ankara 2011.

SAN, Haluk, Türk Spor Tarihinde Atatürk, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul 1999.

SARIÇOBAN, Gülay, “Bir Osmanlı Aydını Ahmet Vefik Paşa”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 40, 2018, ss: 279-289.

SERT, Mahmut, Gol Atan Galip: Futbola Sosyolojik Bir Bakış, Bağlam Yayınları, İstanbul 2000.

SOYER, Fikret, “Osmanlı Devleti’nde (1839-1908 Tanzimat Dönemi) Beden Eğitimi ve Spor Alanındaki Kurumsal Yapılanmalar ve Okul Programlarındaki Yeri Konusunda Bir İnceleme”, Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, cilt:24, sayı:1, 2004, 209-225, 2004.

ŞAHİN, Mustafa Y. ve TUNÇKOL, H.Mehmet, “İşçi Hareketlerinin Futbolun Tarihsel Gelişim Sürecine Etkisi”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1, 2010, ss. 219-236.

TANYERİ, Yavuz; MIZRAK, Orcan; ÖZTAŞYONAR, Yunus; ŞIKTAR, Erdinç, “T.C. Hükümetlerinin Beden Eğitimi ve Sporla İlgili Uygulamaları (1923-2001)”, Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 1(3), 2010, ss:88-90.

TEKİN, Gülcan, “Tarihsel Süreçte Spor, Siyaset ve Milliyetçilik İlişkisi”, ROL Spor Bilimleri Dergisi, 4(3), 2023, ss:1182-12.

TEZCAN, Mahmut, (1992). “Toplumsal Değişme ve Spor”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. 25, ss. 617-623.

TÜRKMEN, Mutlu, “ Erken Cumhuriyette beden Eğitimi ve Sporun İdeolojik Temelleri”, Electronic Turkish Studies, 8(6), 2013, ss: 729-740.

ÜNSAL, Artun, Tribün Cemaatinin Öfkesi, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.

WALLACE, Ruth A. ve WOLF, Çağdaş Sosyoloji Kuramları: Klasik Geleneğin Genişlemesi, Çev. Leyla Elburuz ve M. Rami Ayas, Doğu-Batı Yayınları, Ankara 2012.

WATERS, Malcolm, Modern Sosyoloji Kuramları, Edt: Zafer Cirhinlioğlu, Gündoğan Yayınları, İstanbul 2008.

YARAR, Betül, (2014). “Osmanlı’dan Cumhuriyete Geçiş Süreci ve Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiyesi’nde Modern Sporun Kuruluşu”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), 21(21), 2014, ss: 301-317

İnternet Kaynakları

http://arsiv.sabah.com.tr/2008/09/14/pz/haber,DABF21B2DAE24FAEBA9612FA458863AB.html alanından erişim: 08.12.2013

https://www.bjk.com.tr/tr/cms/tarihce/2/73/ alanından erişim 10.12.2013

http://www.galatasaray.org/tarih/pages/tarihkurulus.phpalanından erişim 12.12.2013

http://www.haberankara.com/haber/386/iste-koreografiden-goruntuler.html alanından erişim 12.12.2013

http://www.fenerbahce.org.tr/kurumsal/detay.asp?ContentID=3 alanından erişim 10.12.2013

http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc018/kanuntbmmc018/kanuntbmmc01803530.pdf alanından erişim 13.12.2013